Những khối nham thạch đa dạng, một miệng núi hình lòng chảo
rộng mênh mông, chung quanh là triền dốc cao thoai thoải tựa đấu trường
khổng lổ thời La Mã... là vết tích núi lửa để lại trên đảo Lý Sơn ngày
nay.

Từ cảng Sa Kỳ - Quảng Ngãi, sau gần một giờ đồng hồ vượt biển, chúng tôi
đặt chân tới Lý Sơn. Núi cao sừng sững, xóm làng yên tỉnh bên bờ biển
trong xanh, lặng nhìn thấy đáy và những cơn gió mát lạnh thổi lên từng
hồi đã làm dịu bớt sự oi bức của nắng hè.

Xa xưa, Lý Sơn là điểm tập kết của những trai tráng khỏe mạnh ở khắp
mọi nơi theo lệnh các triều đại phong kiến nhà Nguyễn hàng năm lập đội
quân Hoàng Sa gồm 70 xuất. Cứ tháng 2 âm lịch, đội quân nhận lệnh ra tận
Hoàng Sa, Trường Sa canh giữ, đồng thời khai thác hải vật mang về nộp
cho triều đình. Dần dần mới lấy người An Vĩnh, An Hải sung vào làm lực
lượng chủ lực.

Tượng phật Bà dưới chân núi Giếng Tiên, thắng cảnh bậc nhất ở Lý Sơn

Vào ngày xuất binh, mỗi người lính - ngoài trang bị vũ khí, lương thực -
còn được làng xã, người thân sắm 2 chiếc chiếu, 7 sợi dây mây, 7 thanh
tre và một thẻ bài ghi tên tuổi, quê hương, đơn vị... để hàng ngày sử
dụng trải nằm nghỉ ngơi. Nếu chẳng may chết vì ốm bệnh, đói lạnh, thì
dùng chiếu để bó chôn. Mà khi đã ra đi thì hầu hết đều bỏ mình, nên hàng
năm vào ngày 20 tháng 2 âm lịch, làng xã tiến hành lễ cúng (Khao Lề)
thế lính Hoàng Sa.
Hoàng Sa lắm đảo nhiều cồn.
Chiếc chiếu bó tròn mấy sợi dây mây.

Miệng núi lửa trên đỉnh Giếng Tiên, tựa đấu trường khổng lổ thời La Mã

Theo trục đường xuyên đảo về phía Tây, chúng tôi đến tượng Phật Bà Chùa
Đục dưới chân núi Giếng Tiền, leo tiếp 200 bậc thang thì tới đỉnh núi
lửa đã tắt lâu năm. Cho đến tận bây giờ không tài liệu nào cho biết thời
kỳ núi lửa hoạt động. Song, vết tích chưa kịp phân hủy của nó đã để lại
kết quả rất ngoạn mục: những khối nham thạch mang nhiều hình dạng, một
miệng núi hình lòng chảo rộng mênh mông, chung quanh là triền dốc cao
thoai thoải tựa đấu trường khổng lổ thời La Mã.

Bình minh trên đảo Lý Sơn nhìn từ đỉnh núi Thới Lới

Thời khắc bình minh trên Lý Sơn là cảnh đẹp tráng lệ, đầy sức hấp dẫn.
Tuy nhiên, muốn chiêm ngưỡng mặt trời xuất hiện đúng lúc ở biển Đông
phải mất nhiều công sức. Chúng tôi phải rời thị trấn lúc 4 giờ 30 sáng,
rồi cưỡi xe máy vượt nhiều con dốc dài dựng đứng để lên đỉnh núi Thới
Lới, vừa kịp mặt trời như khối cầu lửa trồi từ từ lên khỏi mặt biển, lan
tỏa sắc màu đỏ càng lúc càng rạng rỡ.
Đặc biệt, núi Thới Lới có 2 miệng núi lửa rộng lớn và chung quanh nó
hiện vẫn còn tồn tại nhiều tảng đá lớn nhỏ nằm ngổn ngang do núi lửa
phun trào xưa kia.

Cổng trời hình thành từ dòng nham thạch trong núi lửa tuôn trào và được mài giũa bởi gió, biển theo thời gian năm tháng

Cùng với núi đảo, Lý Sơn còn nổi tiếng bởi những công trình nghệ thuật
kiến trúc độc đáo đã được công nhận di tích quốc gia như Âm Linh Tự và
mộ lính Hoàng Sa được xây dựng thế kỷ XVII, là nơi thờ tự đội hùng binh
Hoàng Sa; cụm di tích Đình Làng An Hải xây dựng năm Minh Mạng nguyên
niên (1820) - một công trình kiến trúc lâu đời nhất còn được giữ gìn
trên đảo; di tích Chùa Hang dưới chân núi Thới Lới được con người tạo
nên cách đây 400 năm, bằng chứng cụ thể về quá trình khai phá và xây
dựng đảo của người Đại Việt.

Một góc đảo Bé

Ngày cuối cùng, tôi theo thuyền chợ qua đảo Bé thuộc xã An Bình, cách 7
km về hướng Bắc. Khác với Lý Sơn, địa hình núi non dàn trãi đan xen vùng
đồng bằng còn đảo Bé toàn là đồi thấp nên không thể có mạch nước ngầm.

Bãi Hang, một trong những bãi tắm trên đảo Bé còn đậm nét hoang dã

Con đường xuyên đảo dẫn ra những bãi tắm cuối thôn xóm cho chúng tôi một
góc nhìn hoàn toàn khác về đảo Bé. Vùng đất khô hạn này lại nằm lọt
thỏm giữa những rặng dừa xanh muớt, chốc chốc theo gió đong đưa trong
buổi trưa hè rực nắng đã khiến khách phương xa không tránh khỏi ngẩn
ngơ, rung động.

Bãi Hang trên đảo Bé cảnh vật thật tuyệt vời

Một thế giới ghềnh đá xù xì, đen bóng, được hình thành từ dòng nham
thạch trong núi lửa tuôn trào rồi rắn lại giăng khắp bờ cát trắng tinh
nằm thoai thoải như hòa lẫn với màu xanh của đại dương.

Ruộng bậc thang trồng tỏi trên đảo bé gợi nhớ ruộng bậc thang trên Tây Bắc

Còn trên biển mấy chiếc thuyền thúng đang quây lưới chặn bắt đàn cá cơm
làm tung nước trắng xóa. Tất cả đã tạo lên bức tranh tuyệt tác vừa sinh
động lại rất thanh bình, vừa hoành tráng lại quá lãng mạn mơ màng.

Chiều về, thủy triều xuống. Sau khi lượm ốc, bắt nhum trên bãi cạn trẻ em giúp bố mẹ lấy muỗng vớt thịt và gạch con nhum để kịp sáng mai mang ra chợ bán.

Trần Thế Dũng